Achtergrond

Er bestaat een sterke associatie tussen psychiatrische aandoeningen en de dood. Geschat wordt dat ernstige psychiatrische aandoeningen de levensfase met gemiddeld tien jaar beperken. Desondanks wordt in de ggz nog betrekkelijk weinig aandacht besteed aan de dood en de laatste levensfase die hieraan vooraf gaat. En dat terwijl juist voor de ggz een grote rol is weggelegd in deze fase gezien de complexiteit van de problematiek.

De themadag ‘De dood in zicht’ wil professionals in de ggz helpen om de laatste levensfase van hun patiënten zo optimaal mogelijk in te richten. Belangrijke thema’s als proactieve zorgplanning, voltooid leven, crustatieve zorg, psychologische behandelopties, palliatieve zorg bij dementie en euthanasie bij psychisch lijden passeren de revue. Uiteindelijk doel is om deelnemers praktische handvatten te bieden waarmee ze optimaal kunnen bijdragen aan een ‘goede dood’ van hun patiënten.

Programma

09:30 - 10:00   Psychiatrie in de laatste levensfase: inleiding – Hans Jeuring

10:00 - 11:00   Proactieve zorgplanning en palliatieve zorg… en dan in de psychiatrie! - Radboud Marijnissen en Marike de Meij

11:00 - 11:15    Koffiepauze

11:15 - 12:15    Voltooid leven, doodswens en de psychiatrie -  Richard Oude Voshaar

12:15 - 13:15    Lunchpauze

13:15 - 14:30    Workshopronde I (keuze uit workshop 1, 2, 3 of 4)

14:30 - 14:45    Wisseling van workshop

14:45 - 16:00    Workshopronde II (keuze uit workshop 5, 6, 7 of 8)

16:00 - 16:15    Pauze

16:15 - 17:00    Perspectieven op de dood - Kenneth Chambaere

17:00        Afsluiting congres – Radboud Marijnissen

Programma onder voorbehoud van wijzigingen

Workshops

Tijdens het programma kunt u twee workshops volgen. Voor de eerste ronde maakt u bij inschrijving een keuze uit workshop 1 t/m 4 en voor de tweede ronde maakt u een keuze uit 5 t/m 8. Hieronder staan de workshops uitvoerig omschreven.

WORKSHOPRONDE I

Workshop 1  Palliatieve zorg bij dementie

door – Jan De Lepeleire

Deze workshop biedt u kennis en voeling met de kaders die belangrijk zijn bij palliatieve zorg in geval van mensen met dementie. De docent bespreekt welke specifieke aanpassingen in de palliatieve zorg nodig zijn.

Workshop 2  Euthanasie bij dementie 

door Richard Oude Voshaar en Olga Schmahl

Nederland en België behoren tot de weinige landen waar euthanasie op grond van dementie mogelijk is; in Nederland zelfs op grond van een wilsverklaring wanneer de wilsbekwaamheid ter zake is aangetast als gevolg van een gevorderde dementie. Hoewel dit laatste slechts enkele casus per jaar betreft, roept het veel discussie op in het politiek-maatschappelijk en medisch-inhoudelijke debat. Na een korte inleiding over het juridisch kader en de vereiste medisch-inhoudelijke stappen, nemen we in deze workshop aan de hand van twee casus de belangrijkste discussiepunten met u door. De eerste casus betreft een beginnende dementie, waarbij het focus ligt op het vaststellen van ondraaglijk lijden. De tweede casus betreft een gevorderde dementie, waarbij ingegaan wordt op het vaststellen van de wilsbekwaamheid en de rol van de wilsverklaring.

Na het volgen van deze workshop:

• bent u op de hoogte van u het juridisch kader, de recente jurisprudentie en medisch-inhoudelijk richtlijnen m.b.v. euthanasie bij dementie;
• kunt u ondraaglijk lijden bij dementie beoordelen;
• weet u de belangrijkste aandachtspunten voor het beoordelen van de wilsbekwaamheid ter zake euthanasie bij dementie.

Workshop 3  Betekenis vol leven met CALM

door Froukje de Vries en Emma Hafkamp

Managing Cancer and Living Meaningfully” (CALM) is een kortdurende, ondersteunend-expressieve, individuele psychotherapie, waarvan is aangetoond dat het effectief is in het verminderen en voorkomen van stemmings- en angstklachten en het verbeteren van de kwaliteit van leven bij kankerpatiënten met uitgezaaide ziekte. De theoretisch basis van CALM ligt in de relationele theorie, hechtingstheorie en existentiële theorie. CALM is opgebouwd rond vier domeinen: omgaan met ziektesymptomen en behandelkeuzes maken, veranderde relaties met anderen en het zelfbeeld, zingeving en spiritualiteit, en angst voor de dood en plannen voor de toekomst. Tijdens deze workshop wordt eerst een introductie gegeven over de inhoud, rationale en praktische toepassing van CALM. Dit wordt gecombineerd met een interactief onderdeel waarbij gebruik gemaakt wordt van een casus op video.

Na het volgen van deze workshop:

• heeft u kennis van de achtergrond en inhoud van CALM;
• kunt u het raamwerk van de 4 CALM domeinen herkennen en toepassen in uw eigen behandelingen;
• heeft u kennis van de in CALM gebruikte psychotherapeutische technieken;
•      heeft u ervaren wat het betekent om thema’s zoals zingeving en de dood te bespreken.

Workshop 4  Psychedelica als innovatieve psychiatrische behandeling in de laatste levensfase

door Nina Schimmel en Robert Schoevers

Patiënten met een levensbedreigende ziekte ontwikkelen relatief vaak psychische klachten, zoals existentiële problematiek, angst voor de dood, demoralisatie en/of depressie. De effectiviteit van bestaande farmacologische en psychotherapeutische behandelopties is niet voldoende aangetoond. Daarbij kost het vaak weken tot maanden voor een (eventueel) behandeleffect optreed; tijd die deze patiëntpopulatie niet meer heeft of niet meer kan opbrengen. Daarom is behoefte aan tijdsefficiëntere en effectievere behandelmogelijkheden voor psychische klachten bij patiënten met een levensbedreigende ziekte. Behandeling met psychedelica, al dan niet in combinatie met psychotherapie, biedt in deze patiëntpopulatie een unieke mogelijkheid om snellere reductie van psychische klachten te genereren.

Na het volgen van deze workshop:

• kent u de geschiedenis van psychedelica in de behandeling van existentiële problematiek bij patiënten met een levensbedreigende ziekte;
• weet u wat de stand van zaken is betreffende onderzoek naar het effect van psychedelica, al dan niet in combinatie met psychotherapie, voor de behandeling van psychiatrische problematiek bij patiënten met een levensbedreigende ziekte;
• weet u wat tot nu toe bekend is over de (vermoedelijke) werkingsmechanismen van behandeling met psychedelica bij levenseinde-problematiek.

WORKSHOPRONDE II

Workshop 5  De Toolkit: Proactieve zorgplanning bij palliatieve zorg in de psychiatrie

door Drieske van Weelderen-Halink en Heidi de Kam

Proactieve zorgplanning - ook wel advanced care planning genoemd - wordt vaak toegepast in de palliatieve zorg. Het doel is het expliciteren van de waarden, wensen en voorkeuren van de patiënt over zijn of haar toekomstige zorg. Zodat de zorg zoveel mogelijk in overeenstemming is met wat de patiënt zelf wenst, ook als deze niet meer in staat is om zijn wil te uiten.

De Toolkit Proactieve palliatieve zorg in de GGZ (Den Boer e.a., 2020) is ontwikkeld om professionals in de GGZ handvatten en structuur te bieden bij het tijdig signaleren van een palliatieve zorgbehoefte en het bieden van goede palliatieve (terminale) zorg. Deelnemers aan deze workshop worden aan de hand van praktijkvoorbeelden meegenomen in de vijf stappen van deze Toolkit.

Na het volgen van deze workshop:

• weet u wat proactieve zorgplanning en de Toolkit inhoudt;
• weet u wat bij patiënten met een psychiatrische stoornis veelal anders verloopt of complexer is.

Workshop 6  Psychiatrie in de palliatieve zorg

door Joris van der Vlugt

Ondanks de hoge prevalentie van psychische en psychiatrische klachten bij patiënten die palliatieve zorg ontvangen, zijn psychiaters en psychologen over het algemeen geen vaste medewerkers van palliatieve teams. Dit terwijl ze een belangrijke bedrage leveren aan optimale palliatieve zorg door raadgevingen over de behandeling van veelvoorkomende psychische symptomen of psychiatrische (co)morbiditeit. Tijdens de workshop wordt de behandeling maar ook herkenning van psychische problemen en psychiatrische stoornissen, van patiënten die palliatieve zorg ontvangen, besproken. Er zal extra aandacht worden besteed aan de meest voorkomende psychiatrische (co)morbiditeiten in de laatste levensfase: depressie, angst en delier. Als laatste staan we stil bij het onderwerp, wilsbekwaamheid. Dit doen we aan de hand van het spanningsveld tussen het respecteren van de autonomie van de patiënt en het handelen van de dokter in het belang van de patiënt. 

Na het volgen van deze workshop:

• bent u beter in staat om de meest voorkomende psychiatrische (co)morbiditeiten in de laatste levensfase te herkennen en te behandelen;
• bent u beter in staat om moeilijke beslissingen rondom het spanningsveld tussen het respecteren van de autonomie van de patiënt en het handelen van de dokter in het belang van de patiënt te nemen.

Workshop 7  Crustatieve zorg

door Ilse Decorte en Loïc Moureau

Crustatieve zorg of schelpzorg is een zorgmodel dat in de Vlaamse GGZ werd ontwikkeld om tegemoet te komen aan de complexe zorgnoden van personen met een ernstige en persisterende psychiatrische aandoening. Het model integreert hiervoor elementen die eigen zijn aan de filosofie van palliatieve zorg, zoals de primaire focus op levenskwaliteit; een uitgesproken holistische benadering; de creatieve en flexibele omgang met regels; zoeken naar een zinvol bestaan tussen verlies, leven én dood; en een gedurig reflexieve houding ten aanzien van de ethische dynamiek rond vrijheid bieden en omgeven. Vanuit het Forum Crustatieve Zorg brengen we geïnteresseerde partners samen om via uitwisseling, intervisie en onderzoek het model verder uit te verfijnen en te integreren in het zorglandschap.

Na het volgen van deze workshop:

• bent u vertrouwd met de uitgangspunten van het zorgmodel;
• bent u vertrouwd met de verdere uitdagingen, ontwikkelingen en doelstellingen van het model;
• verkende u aan de hand van complexe casuïstiek de uitdagingen rond het werken met de EPPA-doelgroep.

Workshop 8  Euthanasie bij psychisch lijden: als de nood het hoogst is, is de redding nabij!

door Monica Verhofstadt en Radboud Marijnissen

Het aantal patiënten dat verzoekt om euthanasie op psychische grondslag neemt geleidelijk toe. Dit leidt ertoe dat professionals in de GGZ steeds vaker geconfronteerd worden met een dergelijk verzoek. Deze interactieve workshop bestaat uit twee luiken. In een eerste luik worden de contouren van de Nederlandse wetgeving rond euthanasie en medische hulp bij zelfdoding in de specifieke context van de psychiatrie geschetst. De eerste twee zorgvuldigheidscriteria ‘vrijwillig en weloverwogen verzoek’ en ‘ondraaglijk en uitzichtloos lijden’ worden systematisch besproken. In een tweede luik ligt de focus op het perspectief van de patiënt en wordt ingezoomd op de verschillende motieven achter een euthanasieverzoek en de impact die de euthanasieprocedure kan genereren op hun doods-ideaties, op hun zorgtraject alsook op hun relaties met naastbetrokkenen.

Na het volgen van deze workshop:

• kunt u de zorgvuldigheidscriteria ‘vrijwillig en weloverwogen verzoek’ en ‘ondraaglijk en uitzichtloos lijden’  terdege beoordelen;
• bent u in staat om de achterliggende hulpvraag van de patiënt te exploreren;
• weet u hoe u de patiënt (en diens naastbetrokkenen) op proactieve wijze door de euthanasieprocedure kunt loodsen.